Her bedene uygun enflasyon

Enflasyon?

Önemli.

Kur?

Önemli.

Faiz?

O da önemli.

Almanya’da zamanında yumurta, ekmek almaya bavul dolusu para ile gidilirmiş. Almanlar onun için enflasyondan çok korkar. 

Biz de kur artışlarından çok korkarız.

Faiz artışlarından korkmalı mıyız, evet, çünkü o da bir ülkenin belini bükebilir.

Lafı uzatmayalım, demek ki bunların üçü de önemli ve birbirlerini etkiliyorlar.

Gelelim bir başka noktaya.

Enflasyon, uzaklık gibi birinin eline metreyi alıp ölçmesiyle ölçülmüyor. Onun için enflasyon deyince, sormamız gereken bir soru var: 

Enflasyon dediğimiz şey kimin için ve nasıl ölçülecek?

Faiz dediğimiz zaman da o kadar çok faiz var ki…

Gösterge faizi, banka faizi, temerrüt faizi…

Faiz düştü dediğimiz zaman bile hemen bunlar düşmüyor. Özet olarak, ekonomide bu üçü arasındaki ilişkiler bizim sandığımızdan daha karmaşık.

Önce şu enflasyon işini biraz kurcalayalım.

Bakalım her bedene uygun enflasyon olur mu, olmaz mı?

Eğer siz düşük gelir grupları için enflasyonu ölçmek isterseniz, enflasyonu ölçmek için kullanacağınız enflasyon sepetine, düşük gelir gruplarının tükettiği mal ve hizmetler konulmalıdır.

Yok, siz yüksek gelir grupları için enflasyonu ölçmek istiyorsanız, o zaman da onların tükettiği mal ve hizmetleri enflasyon sepetinize koymalısınız.

Demek ki herkes için enflasyon aynı değil. 

Ortalama bir sayının herkes için enflasyonu ölçmesi de mümkün değil. 

Hele bizim gibi gelir dağılımının bozuk olduğu ülkelerde bu gerçekten zor.

Oysa yasalarda, belirli yasal bir kurumun ölçtüğü tek bir enflasyon var…

Doğru, bugün için bu böyle.

Ancak, gelişmiş dijital teknolojilerden filan söz ediyorsak, bu böyle değil.

Enflasyonu bugünkü hali ile temelde “üretici” ve “ tüketici” için ayrı ayrı ölçüyoruz. Fiyatlar önce toptan fiyatlar olarak, sonra ise perakende olarak artıyor.

Varsayalım ki enflasyonu tüketici için ölçüyoruz…

Gerçekten hedefimiz dar gelirliyi korumak ise, ona göre, onların tükettiği mal ve hizmetler üzerinden bir enflasyon hesaplamamız gerekir.

Bunu yapıyor muyuz? Hayır.

Bakın, teknolojinin bu hesaplamaları nasıl değiştirdiğine ilişkin bir örnek verelim. Yabancılar, bizdeki büyük marketlerin online fiyatları ile bir enflasyon hesaplıyorlar. Fiyatların çok hızlı değiştiği bir ortamda, bu enflasyonun saatler içinde bile farklı çıkabileceğini de bir kenara not edelim.

Yabancılar online fiyatlar için bir tür “market enflasyonu” hesaplayabiliyorsa…

Biz neden düşük gelirliler için enflasyon hesaplamayalım?

Çünkü…

Düşük gelirli ile yüksek gelirlinin enflasyonu aynı değil.

Tarhana ve bulgur yiyen bir aile ile havyar yiyip şampanya içen bir ailenin enflasyonu elbette birbirinden farklı olur.

Özet: Enflasyonu bugün biz dijital teknolojinin gelmiş olduğu düzeye uygun bir şekilde ölçmüyoruz. Bırakın ölçmeyi, bunu aklımıza bile getirmiyoruz. Geçmişte her şey nasıl oluyorsa, gelecekte de öyle olacak diye düşünüyoruz.

Oysa bu doğru değil. Her şey değişiyor.

Bugünkü bilgisayar, büyük veri ve bulut bilişim olanakları ile bırakın düşük gelir gruplarını, enflasyon herkes için ayrı ayrı bile ölçülebilir.

Teknoloji çok hızlı gitti ama ekonomi ve hukuk bunun arkasından seke seke geliyor.

Ne demiştik, bırakalım gelir gruplarını, her aile, her birey için bile ayrı bir enflasyon oranı hesaplanabilir.

Aslında bunun dünyada dolaylı bir örneği de var. Çin her vatandaşı için, onun tüm yaptıklarını milyara yaklaşan kamera ile izleyip “hal ve gidiş” notu veriyor. Bu iyi mi kötü mü, bunun demokrasi ile ilgisi filan ayrı konu.

Milyara yaklaşan kamera sayısı ile bugün için 700 milyon kamera ile Çin bu işi yapıyor.

Demek ki nasıl Çin, her vatandaşı için ayrı bir hal ve gidiş notu hesaplayabiliyorsa…

İsteyen her ülke de, her vatandaşı için ayrı bir enflasyon oranı hesaplayabilir.

Ayrıca bu iş için kameraya filan da gerek yok. Eğer bütün alışverişler kayıt içi ise, bu mümkün. Şimdi birilerinin, “Bizde ekonominin önemli bir bölümü kayıt dışı, bu nasıl olacak?” diyenleri de duyar gibi oluyorum ve doğal olarak onlar haklı. Böyle bir hesaplama yalnız kayıt içi ekonomiler için mümkün.

Ancak…

Yine de ilgili kurumun düşük gelirliler için ayrı, yüksek gelirliler için ayrı birer enflasyon sepeti oluşturup, en azından tüketiciler için iki ayrı enflasyon hesaplamasında hiçbir sakınca yok. Bu bugünkü koşullarda da mümkün.

Eğer insanlar Dune bilimkurgu romanlarındaki gibi teknolojiyi parçalayıp bir yana atmazlarsa…

Bu teknoloji her bedene uygun enflasyon hesaplayabilir…

Üstelik elektronik bir sesle, “Ortalamanın canı cehennem!” diye de makinayı bağırtarak.

Aslında makine ortalamanın canını çoktan cehenneme gönderdi bile…

Farkında olalım veya olmayalım…

İki de bir cep telefonundan veya bilgisayardan, “Şunları satın aldınız, şimdi de bunları satın alabilirsiniz” diye hepimize mesajlar gelmiyor mu?

Yahu bırakın ortalamayı, teknoloji neyi satın alacağımızı bile biliyor…

Biz ise Facit makinesiyle hesaplamanın yapıldığı dönemden kalma, ortalama bir enflasyon ile uğraşıyoruz.