‘Bir Delinin Hatıra Defteri’

• Uğur Ozan Özen
• Kültür Sanat

Nikolay Gogol’un yazdığı ‘Bir Delinin Hatıra Defteri’ öyküsü, Türkiye’de ilk kez 1965 yılında tiyatro oyunu olarak sahnelendi. O yıllarda Ankara Sanat Tiyatrosu’nda çalışan Genco Erkal’ı efsane haline getiren birkaç oyundan biridir.

1962 yılında faaliyete başlayan Bursa Oda Tiyatrosu, şehrin bir dönemine damga vurmuş, kültür değeri olarak hafızalarda yerini almıştır. Genco Erkal’dan bir yıl sonra Bir Delinin Hatıra Defteri oyunu Bursa’da sahnelenmiştir. Oyuncunun adı Celâl Cumurcul’dur.

Celâl Cumurcul 1944 yılında doğar. Süleyman Çelebi İlkokulu’nda, Osmangazi Ortaokulu’nda ve Sanat Enstitüsü’nün Elektrik Bölümü’nde (Demirtaş Endüstri Meslek Lisesi’nin olduğu yerde) iki sene eğitim görür. Babası turşucudur. Heykeldeki Osmanlı Bankası’nın orada dükkânı vardı. Babası bir gün İzmir’e gider. İzmir Fuarı’nda lokmayı görüp, dönünce Bursa’da lokma yapmaya başlar. Kültürpark’a lokma bahçesi açıp İzmir lokması yapmaya başlar. Celâl Cumurcul da babasına yardım eder. Bursa Oda Tiyatrosu’na girer. Birçok oyunda rol alır. 1964-1966 yılları arasında Kara Kuvvetleri Muhabere Merkezi’nde askerlik yapar. 1971 yılında Maksem Caddesi’nde günümüzde Saray Pideli Köfte olan yerde Katık Lokantası’nı açar. Bursa’da ilk kez self servis bu lokantada yapılır. Sonrasında Çekirge Caddesi’nde tarihi mekânı onararak Cumurcul Restoran haline getirir. Restorasyonu şöyle yapar. Önce binanın arka kısımlarını oyup yıkılmasın diye direklerle askıya alır. Bodrum ekler. Sonrasında mutfağı da yerin altına alır.

OYUNA HAZIRLIK

Bir Delinin Hatıra Defteri oyunu 14 Aralık 1966’dan itibaren Bursa Oda Tiyatrosu’nda (Günümüzde Bursa Devlet Tiyatrosu’nun kafeteryası olan yer)  sahnelemeye başlar. Ayrıca Ticaret Lisesi Öğrencileri Koruma Derneği yararına 31 Mart 1967’de matine ve suare olarak Bursa Devlet Tiyatrosu’nda iki kere ve Gemlik Sunğipek Fabrikası’nda bir kere sahnelenir.                    

Celâl Cumurcul 1964-1966 yılları arasında Ankara’da Kara Kuvvetleri Muharebe Merkezi’nde askerliğini yaparken Bir Delinin Hatıra Defteri oyununu Ankara Sanat Tiyatrosu’nda seyreder. 1966 yılının son aylarında Bursa’ya döner. O sırada Bursa Oda Tiyatrosu’nda oyuncu yokluğu problemi baş göstermiş, arkadaşlarının oyun sahnelemekte zorladığını görünce üzülür. Aklına AST’ta seyrettiği oyunu sahnelemek gelir.

Annesine omuzundan beline kadar saran kese yaptırır. Ankara’ya gider. Yanında küçük Philips teyp vardır. Ankara Sanat Tiyatrosu’na gider. Gişeden her gün için bir tane olmak üzere, altı bilet alır. Cebine koyar. Oyunu seyredeceği ilk gün, kesenin içine teybi koyar. Gömleğini giyer. Mikrofonu sağ kolundan uzatır. Oyunu kayda aldığı anlaşılmasın diye sağ elini çenesine koyup seyreder. Ara verildiğinde hemen tuvalete gider. Gömleğini açar. Kesenin içindeki teybi çıkarır. Acaba kayıtta problem var mı diye kaseti dinler. Problem yoktur. Kasetin boş tarafını çevirip teybe koyar. İkinci perdeyi de kaydeder. Sonraki beş gün, gündüzleri kaseti dinleyerek oyunu ezberler. Akşamlarıysa oyunu seyrederek mizanseni öğrenir. Genco Erkal’ın hangi sahnede nerede durduğunu, hareketlerini anlamaya çalışır. Rejiyi zihnine not eder. Sonra Bursa’ya dönüp bir hafta prova yapar.

Bursa Devlet Tiyatrosu’nun dekorcusu Niyazi Uzunbay dekoru yapar. Yine Bursa Devlet Tiyatrosu’nun terzisi de kostümleri diker. Oyunun açılış müziği F. Liszt’in Macar Rapsodisi’dir. Bugün Olay gazetesinin yayın kurulu başkanı olarak görev yapan, 1960’ların genç tiyatrocusu Engin Özpınar efektleri yapar. Genç oyuncu Nadide Diker ise sahne değişimlerinde sahneye çıkıp, elinde günlerin yazılı olduğu panoyu tutar. Bu sırada panoya mavi ışık verilir.

VE PRÖMİYER

Celâl Cumurcul o yıllarda Maksem’de oturur. Evi Bursa Ticaret Lisesi’ne yakındır. Oyunun Bursa Ticaret Lisesi Fakir Öğrencileri Koruma Derneği yararına Bursa Devlet Tiyatrosu’nda matine ve suare olarak sahnelenmesi gündeme gelir. Öğrenci Koruma Derneği Başkanı ile birlikte Celâl Cumurcul, Ankara Sanat Tiyatrosu’na gidip izin alır. Tiyatro yönetimi oyunun tekstini verir. Sanki tekste bakıp kâğıda kopyalıyormuş gibi yapar. Oyun zaten ezberindedir. Bursa’ya dönerler.

Bursa Devlet Tiyatrosu’nda 31 Mart 1967’de seyirci karşısına çıkan oyunun matinesinde salonun yüzde 60’ı dolar. Suarede ise kapalı gişe sahnelenir. Oyun Bursa Devlet Tiyatrosu’nda sahnelenirken, Nadide Diker Bursa Oda Tiyatrosu’nda bir oyun da daha rol almaktadır. Ana Hanım Kız Hanım olabilir. Bu nedenle Bir Delinin Hatıra Defteri oyununda Nadide Diker’in yerine ortaokul üçüncü sınıf öğrencisi kardeşi Diler Diker geçer.

Tiyatrodaki hiç kimse oyunun nasıl sahnelendiğini bilmez. Engin Özpınar oyunun sahnelendiği günlerin birinde, Celâl Cumurcul’un Maksem’deki evine gider. Evde teybi görünce şaşırır. Celâl Cumurcul oyunu nasıl kaydettiğini anlatır.

Bursa Oda Tiyatrosu’na hiçbir kurum destek vermez. Gençler bilet satarak masraflarını karşılamaya çalışır. Salon kapasitesi 100 kişiliktir. Oyun Aralık 1966’dan 1967 yılının Mart ayının sonuna kadar haftada beş gün ve Gemlik’e turne yapılarak Sunğipek Fabrikası’nın sinema salonunda sahnelenir.

Bursa Oda Tiyatrosu Halkevi’ne bağlıdır. Celâl Cumurcul Halkevi yönetiminden oyunun gelirini tiyatronun iç teşrifatına harcanmasını ister. Tiyatro bakımsız kalmıştır. Parayla badana yapılabilir diye düşünür. Yönetim isteğini yerine getirmeyince tiyatrodan ayrılır.

Not: Celâl Cumurcul, Engin Özpınar ve Nadide Diker ile söyleşi yapılmıştır. Oyunla ilgili fotoğraflar Nadide Diker Küçüksiler’in, Oda Tiyatrosu amblemi ve koltuk şeması Ömer Tuncer’in arşivindendir.