Türkiye’de 25 Şubat 2022 tarihi itibariyle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’nın bilgilerine göre 123 siyasi parti bulunmaktadır. Bu partiler halen “faaliyette bulunan siyasi partiler” kategorisinde yer almaktadırlar.
Kuruluş tarihleri 1983 ile 2022 arasında değişmektedir. 1983 yılında kurulan iki parti Demokrat Parti ve Milliyetçi Hareket Partisi’dir. 1984 yılında Millet Partisi, 1985’de ise Demokratik Sol Parti kurulmuştur. En son (10.01.2022 tarihinde) kurulan parti ise Şahlanış Partisi’dir. Parti kuruluşlarının 2020’de ve 2021’de yoğunlaştığı görülmektedir. 2020 yılında 25 siyasi parti kurulurken, 2021’de 22 siyasi parti faaliyete geçmiştir. 2004’de ise sadece 1 siyasi parti kurulmuştur.
Türkiye’de halen faaliyette olan 123 siyasi partinin büyük çoğunluğu deyim yerindeyse “minimal partilerdir”. Bunların yurt genelinde yaygın bir teşkilatı bulunmamakta ve çoğu kamuoyu tarafından tanınmamaktadır.
Bazı siyasi partiler tek bir konuya odaklanarak kendilerine misyon biçmişlerdir. Örneğin Dayatmasız Yaşam Partisi salt “aşı karşıtlığı” düşüncesi ekseninde kurulmuştur. Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi “yeşil siyaseti” benimsemiştir. Güzel Parti, “Roman azınlık haklarına” odaklanmıştır. Bununla birlikte siyasi partilerin büyük çoğunluğu bir düşünce ekolüne ve belli bir ideoloji ve felsefeye odaklanmışlardır.
Siyasi partilerin ideolojilerine gelince, en çok şu görüş ve düşünceleri politikalarının merkezine yerleştirdikleri görülür: Muhafazakarlık, Sosyal Demokrasi, Türkçülük, İslamcılık, Liberalizm, Ulusalcılık, Atatürkçülük, Demokratik Sosyalizm, Milli Görüş, İslami Milliyetçilik, Liberal Muhafazakarlık, Marksizm-Leninizm, Komünizm, Sol Milliyetçilik, Feminizm ve Ümmetçilik. Görüldüğü gibi “izm”ler yelpazesinde her dalga boyunda siyasi partinin olduğu dikkat çekmektedir.
Siyasi partilerin siyasi yelpazedeki pozisyonları değerlendirildiğinde ise; Sağ, Merkez Sol, Sol, Merkez Sağ, Merkez Sol, Aşırı Sağ ve Merkez olarak konumlandıkları görülür.
Siyasi partiler için daha önemli bir kategori TBMM’de grubu bulanan ve bulunmayan şeklinde öne çıkmaktadır. Buna göre Meclis’te sadece beş siyasi partinin grubu vardır: Adalet ve Kalkınma Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi, Halkların Demokratik Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi ve İyi Parti. Bu siyasi partilerin meclisteki üye sayıları sırasıyla; 285, 135, 56, 48 ve 36’dır.
Bu beş siyasi partinin yanı sıra TBMM’de şu siyasi partilerin yer aldığını söylemek gerekir; Türkiye İşçi Partisi (4), Demokrat Parti (2), Memleket Partisi (2), Büyük Birlik Partisi (1), Demokrasi ve Atılım Partisi (1), Demokratik Bölgeler Partisi (1), Saadet Partisi (1), Yenilik Partisi (1) ve Zafer Partisi (1). Ayrıca Mecliste hali hazırda 7 bağımsız milletvekili vardır.
Bu durumda güncel olarak 600 sandalyeli TBMM’de 581 milletvekili görev yapmaktadır. 19 milletvekili vefat ya da Bakan olarak atanma sebebiyle meclis üyeliğinden düşmüşlerdir.
Konunun önemli bir yönü de “seçimlere katılabilme” kıstasıdır. Türkiye’de seçimlere katılabilmeyi hak etmiş siyasi partiler şunlardır (Alfabetik harf sırasına göre yazılmıştır) :
1- Adalet ve Kalkınma Partisi
2- Anavatan Partisi
3- Bağımsız Türkiye Partisi
4- Büyük Birlik Partisi
5- Cumhuriyet Halk Partisi
6- Demokrasi ve Atılım Partisi
7- Demokrat Parti
8- Demokratik Sol Parti
9- Emek Partisi
10- Gelecek Partisi
11- Genç Parti
12- Halkların Demokratik Partisi
13- Hür Dava Partisi
14- İyi Parti
15- Millet Partisi
16- Milliyetçi Hareket Partisi
17- Muhafazakar Yükseliş Partisi
18- Saadet Partisi
19- Sol Parti
20- Türkiye İşçi Partisi
21- Türkiye Komünist Hareketi
22- Türkiye Komünist Partisi
23- Vatan Partisi
24- Yeniden Refah Partisi
Bu siyasi partiler Yüksek Seçim Kurulu'nun Resmi Gazete’nin 14 Ocak 2022 tarihli mükerrer sayısında yayımlanan kararında belirlenmiştir. Buna göre 298 sayılı “Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun” ile 2820 sayılı “Siyasi Partiler Kanunu”nun ilgili maddeleri gereğince, 1 Ocak’tan en az 6 ay öncesi itibarıyla illerin en az yarısında teşkilat kurdukları ve büyük kongrelerini yaptıkları saptanan 24 siyasi partinin seçimlere katılma yeterliliği bulunduğu ifade edilmiştir.
Resmi Gazete'de ayrıca YSK'nın il ve ilçe seçim kurulları ile Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunun iki yıl süre ile görev yapmak üzere yeniden kurullarını oluşturulması gerektiğine ilişkin karar da yer aldı. Kararda, kurulların iki yıllık görev sürelerinin bu ay dolması nedeniyle ocak ayının son haftası içinde iki yıl süre ile görev yapmak üzere yeniden kurulların oluşturulmasının gerektiği bildirildi. Bu sebeple il ve ilçe seçim kurulları ile Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulunun iki yıl süre için yeniden kurulmalarına karar verildi.
Bu arada siyasi partilerin meclise girme ve temsil konusunda daha yeni bir düzenleme yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir. TBMM 27 yasama dönemi, 5. Yasama yılı ve 321 sıra sayısıyla Resmi Gazete’de yayımlanan ( 6 Nisan 2022 Tarihli) kanun değişikliğine (Kanun: 7393) göre siyasi partiler için getirilen seçim barajı yüzde 10’dan yüzde 7’ye indirilmiştir.
Bilindiği üzere Türkiye’de seçim barajı uygulanmakta ve önceki oran yüzde 10 olarak belirlenmişti. Bundan böyle siyasi partiler genel milletvekili seçimlerinde geçerli oyların yüzde 7’sine ulaştıkları taktirde TBMM’ye girebileceklerdir. Bu değişiklik 10/6/1983 tarihli ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü maddesinin birinci fıkrasında yapılmıştır.
Aynı kanun değişikliği 2. Maddede şu hükmü getirmiştir: “İttifakın aldığı oy toplamı genel barajı geçtiği takdirde, seçim çevrelerinde milletvekili hesabı ve dağılımı, ittifak içerisinde yer alan her bir partinin o seçim çevresinde almış olduğu oy sayısı dikkate alınarak üçüncü fıkra hükümlerine göre yapılır.”
Kanun değişikliğinin 3. Maddesi; “Seçime katılma yeterliliği elde eden parti, bu Kanunda öngörülen ve parti tüzüğünde belirtilen süreler içinde birinci ve ikinci fıkrada belirlenen teşkilatlanma yeter sayısı esas alınarak ilçe, il ve büyük kongrelerini üst üste iki defa ihmal etmemiş olma koşuluyla seçime katılma hakkını muhafaza eder.” hükmünü ortay koymuştur.
Yapılan kanun değişikliğinde il ve ilçe seçim kurullarına, seçmen kütüklerine ve muhtarlık seçimine ilişkin yeni düzenlemeler de yer almaktadır.
Yapılan değişiklikleri özetleyecek olursak;
Seçim barajı yüzde 7 olarak belirlenmiştir. Düzenlemeyle siyasi partilerin seçime girebilmeleri için Meclis’te grup kurma şartı kaldırılmıştır. Kanun değişikliği, partilerin seçimden 6 ay önce en az 41 ilde örgütlenmeyi tamamlamaları gerektiği ilkesini getirmiştir. Söz konusu düzenleme ile milletvekili transferlerinin önüne geçilmesi istenmiştir. Ayrıca bilhassa muhtarlık seçimlerinde tartışma konusu olan seçmen kütüklerinin değiştirilmesinin de önüne geçilmesi iradesi ortaya konulmuştur. Getirilen hükme göre seçimlere kısa bir süre kala seçmen kütüklerinin yer değiştirilmesi mümkün olmayacaktır. Bunun için de seçmenin son bir yıl içerisinde sürekli olarak bulunduğu adres dikkate alınacak. Tayin ve atama gibi zorunlu haller istisna tutulacaktır. Bir başka değişiklik ise İl Seçim Kurulu Başkanı’nın belirlenmesine dairdir. Yeni düzenlemeyle en kıdemli üç hâkim arasında kura yapılacak. İl Seçim Kurulu Başkanı bu kura sonucu belirlenecektir.Türkiye 2023 yılının 18 Haziran tarihinde Milletvekili Genel Seçimleri ile Cumhurbaşkanlığı seçimini birlikte gerçekleştirecektir. Bu tarihten önce bir erken seçim olması durumunda bunun güz aylarında olabileceği siyasi mecralarda zaman zaman gündeme gelmektedir. Ayrıca 2024 yılında (31 Mart ) Mahalli İdare Seçimleri de gerçekleşecektir. Bu demek oluyor ki Türkiye seçim sath-ı mailine giriyor.
Önümüzdeki iki yıl seçimler yılı olarak bizleri beklemektedir. Seçimlerin demokratik ve rekabetçi bir ortamda sağlıklı ve kurallarına uygun bir zeminde geçmesi elbette tüm vatandaşların temennisidir. Seçimlerin Türkiye’mize en güzel sonuçları getirmesini de şimdiden diliyoruz.