İçinde Değerli Bir Şey Olabilir

Dank Laboratuvar Tiyatrosu 2019 yılında kuruldu. Dank Deneme Sahnesi dense pek dikkat çekmezdi, ama laboratuvar kelimesi tiyatronun farklı amaçla yola çıktığını gösteriyor. 

Tiyatronun kurucusu Ali Bircan Teke bu yeni yolda sosyolog Emek Yılmaz, psikolog Eda Yılmaz ile çalışıyor. Uludağ Üniversitesi Sahne Sanatları Bölümü öğretim üyesi Tülay Yıldız Akgül’den destek alıyor.

Bursa’da 1990’lı yıllarda Dilek Öztekin, Epik Tiyatro ve Tiyatro Om adıyla birkaç deneme tiyatrosu içeren oyunlar sahnelemişti. Ancak orta sınıfın sanat kültürü zayıf olduğu için yeterince destek göremedi. Sonra popüler oyunlara yöneldi. Bir zaman sonra İstanbul’a gitti.

Şehirdeki orta sınıf, alış veriş merkezi gezmekten, pazar günleri köy kahvaltısından vakit bulup şehrin kültür hayatının içinde yer almıyor. Eğer İstanbul’dan gelen tiyatronun kadrosunda meşhur oyuncular varsa ilgi gösteriyor. O kadar. Kısaca para var ama kültür yok. Bu nedenle şehrin sanat ekonomisi Kültür Bakanlığı’na bağlı kurumlar (tiyatro, müzik, galeri) ve belediyenin elinde şekilleniyor. Bakanlık ve belediyeye hâkim olan siyasi düşünce kendisine yakın kişileri destekliyor. Bu kişiler önce kurumların tiyatrolarında çalışıyor, vakit buldukça farklı işlerle ilgileniyorlar. Kurum yöneticileri (bakanlık ve belediye) kendi bünyesinde maaş ödediği kişilere alan açıp onları hayallerinin peşinde yol almasına imkân tanımıyor.

Ali Bircan Teke’nin kurduğu Dank Laboratuvar Tiyatrosu’nun ilk oyunu Oblomovlaşmak’ı seyretmiş, günlüğüme şunları yazmıştım:

“22 Nisan 2019 Saat 03.57

Ayşe Selen Deneme Sahnesi’nde DANK Laboratuvar Tiyatrosu’nun sahnelediği Oblomovlaşma oyununu seyrettim. Oyun Nilüfer Tiyatro Festivali’nde prömiyer yaptı. Yazan ve yöneten Ali Bircan Teke. Oyuncu ise Burak Çağatay Serinbaş.

1995 yılında Evrensel Kültür Merkezi Deneme Tiyatrosu ve bir yıl sonra Uludağ Üniversitesi Tiyatro Atölyesi kurulmuştu. Her iki oluşum bir iki yıl sonra kapandı. Uzun hem de çok uzun yıllar sonra Ali Bircan Teke Laboratuvar Tiyatrosu kurdu. Dramaturgi alanında Tülay Yıldız Akgül’den sosyoloji alanından Emek Yılmaz’dan destek almış. Tiyatronun bütün masrafları kendi cebinden karşılıyor.

Oyunun çıkış noktası Gonçarov’un Oblomov kitabı. Ali Bircan Teke sözsüz 50 dakikalık bir oyun haline getirmiş. Oyuncunun hareketlerine müzik eşlik ediyor. Oyunda seyirciye üç kere seçenek sunuluyor; eldiven mi, makas mı? Oyun üç kere sahnelenmiş, üçünde de seyirci makası seçmiş. Sadece seyircili provada eldiven seçilmiş. Final aynı, ancak seçilen eşyaya göre finale giden yol değişiyor.

Her oyunun bitiminde seyirciyle söyleşi yapılıyor. Eleştiriler ve seyircinin düşünceleri not ediliyor. Prova notlarıyla birlikte internette yayınlanırsa çok iyi olur. Laboratuvar Tiyatrosu’nun süreçleri daha iyi ortaya çıkar.

Oyundan önce seyirciye Oblomov hakkında bir sayfalık broşür verilmesi lâzım. Ali Bircan Teke’ye tek tavsiyem her sene farklı oyuncuyla çalışması, sadece roman değil, şiir, öykü, deneme ve belki de tiyatro oyunlarını farklı şekilde yorumlaması gerekiyor.”

23 Şubat 2022 Çarşamba akşamı, Bursa Devlet Tiyatrosu’nda ikinci oyunu İçinde Değerli Bir Şey Olabilir oyununu seyrettim. Yazar Burcu Reşit, yönetmen Ali Bircan Teke, oyuncular Sıdıka Derya Gümral ve Emine Irmak Bavkır.  

Oyunun konusunu şöyle özetleyebilirim. İki kardeşin çocukluk çağında yaşadıkları travmaların sonuçları ileri yaşlarda açığa çıkıyor. Geçmişte yaşadıkları anneleri öldükten sonra da peşini bırakmaz. Temizlik yapılırken bunun belli sayılarla açıklanması kardeşleri kendi hayatlarını kurmakta zorlanmasına neden olur. Sahnedeki her çöp poşetinin ‘İçinde Değerli Bir Şey Olabilir” düşüncesi çöpleri saklanmasına, zaman içinde adeta çöp poşetleri parmaklık haline dönüşür.

Oyunun eksik kısımları da var. Seyircinin oyunu seyrederken üzerine düşüneceği, sahnedeki hareketi neden yaptığını, sözü niçin söylediğini sorgulayacağı daha fazla hikâye lâzım. İki kardeş dışarıyı neden hayal etmiyor? Akrabaları neden eve gelmiyor? Birkaç oyuncu ile daha hareketli bir yönetim olmalıydı.

Tiyatronun üçüncü oyunu Medea’nın provalarına başlanmış. Merakla bekliyorum. Bir gün Bursa’dan yönetmen çıkacaksa bu Ali Bircan Teke olacak.