“Cömert olma verilen şeylerin çokluğunda değil, verenin -servetine göre verenin- huyundadır.” A.g.e., s.70.
İnsan yaşamının en önemli olgularından biri olarak düşünülen ve aksiyonlarımızın temel dayanağı olarak yer alan ahlak sorunsalı günümüzde hala gizemini korumakta. Ahlak veya etik kavramı tarihten günümüze, döneminin politik ve sosyal koşullarına göre evirildiği gibi, insan aklının muhatap olduğu maddi alana bağlı olarak da farklılıklar barındırmaktadır. Etik, insan ile eylemi arasındaki bağın hareket ettirici unsuru olmakla birlikte, neden-sonuç idealini de kapsamaktadır. Öyle ki ahlakı bir değer ölçütü salt bir beşerin görüleri olduğu gibi tümel bir alanın düşünsel faaliyetinin de potansiyelini görmemize olanak sağlamaktadır. İyi, kötü, güzel veya çirkin gibi tikel olguların, beşerin aksiyonları içerisinde yer alan durumu, sosyal etkiden bağımsız olarak düşülmeye çalışılmış ve töz olan ahlak fikri düşünülmüştür. Ne var ki insanın pasyonel neşriyatı ahlaki değer ölçütünü belirli kategorilere sokmaya imkân tanımadığından etik olgusu her bir bilgi türünde farklılıklar göstermektedir.
“Bilimin olduğu yerde başka bir şeyin hükmetmesi ve insanı bir köle gibi gütmesi korkunç bir şey.” A.g.e., s.131.
Bugün inleyeceğimiz Aristoteles’in Nikomakhos’a Etik eseri de yukarıda bahsettiğim düşünsel zorluktan hareketle, dönemin ve bireysel çıkarımların gölgesinde işlenmektedir. Keza etik, başlı başına öznel ve dönemselliğe zorunlu bir alan olarak varlığını devam ettirmektedir. Eserin 18. Yüzyıl idealinde arzulanan evrensel olma ihtiyacını barındırmadığını söylemekle birlikte, çağının ve kişisel hürriyetin sınırlarını ortaya koymayı amaçladığını söylemek mümkündür.
Bir Kitap Yazarı: Aristoteles
İncelemelerimiz içerisinde gerek şahsımı gerekse dünya tarihini etkileyen en önemli düşünürlerden biri olan Aristoteles hakkında olumlu-olumsuz görü belirtmek çok zorlu bir süreç. Keza ona dair söylenecek her bir sözcük öbeği değinilmesi gereken bir başka sorunsalı ortaya çıkartacaktır. Ontoloji, epistemoloji veya etik konularında temel dayanaklarımızın sınırlarını oluşturan Aristoteles, günümüzde hala geçerliliğini koruyan ve beslenilen en önemli kaynaklardan biridir. Onun eser veya görülerini bilmek, yaşamın niteliğine dair çok katmanlı anlamlara erişmemizi imkanlı hale getirmektedir. Bu minvalde onun hakkında konuşmak yerine onun konuştuklarına yer vermek daha sağlıklı bir irdelemenin öncülü olacaktır.
“Erdem de aynı şekilde kötülük de elimizdedir. Yapılması elimizde olan şeyleri yapmamak elimizdedir. Yapılması elimizde olan şeyleri yapmamak da elimizdedir; hayır demek elimizde olan şeylere evet demek de elimizde. Öyleyse iyi olan bir şeyi yapmak elimizdeyse, çirkin olan şeyi yapmamak da elimizde; iyi olan bir şeyi yapmamak elimizdeyse, çirkin olan bir şeyi yapmak da elimizde, iyi ve kötü şeyleri yapmak ve aynı şekilde bunları yapmamak elimizdeyse – iyi olmak ve kötü olmak da bu idiyse- demek ki doğru olmak da kötü olmak da elimizde.” A.g.e., s.53.
Salt felsefi çalışmalardan ziyade Aristoteles okuması yapmak, antiklerden günümüze insan ve evren tabiatına dair önemli hususların açığa çıkması ve anlam kazanmasına teşnedir. O, mantık, fizik, biyoloji, zooloji, astronomi, metafizik, etik, estetik, ruh, psikoloji, dilbilim, ekonomi, siyaset ve retorik gibi pek çok disiplinde fikirler ortaya koyarak bu alanlarda günümüz bilgilerinin temelini oluşturmaktadır.
“…çünkü iyi eylemin kendisi, hedeftir.” A.g.e., s.119.
Kişisel hayatı hakkında birçok spekülasyon veya bilgisizlik karmaşası içerisinde Aristoteles’in eserlerinden hareketle çıkartılacak en önemli derdin “en iyi amaç, iyi, en mükemmel dert” olduğu söylenebilir. Bu olgular gerek onun bireysel yaşamını gerekse eserlerinin mahiyetini anlamamızda önemli yardımcılarımızdır.
Kimin İçin Bu Kitap: Nikomakhos'a Etik
Aristoteles’in oğlu Nikomakhos üzerinden işlediği ve ona ithafen yazdığı eserin dili ve işlem biçimi, her bir okuyucunun anlam dünyasına hizmet etmektedir. Felsefe veya genel anlamda sınıflandırılan kuram kitaplarının aksine Nikomakhos'a Etik’in dili sade ve anlaşılır seviyededir. Öyle ki eserin genel okuyucuya hitap etmesinin yanında iyi, kötü, insanın amacı ve arzu gibi kavramları akademik bağlamda incelemek isteyen araştırmacıların da temel başvuru kitabı olarak kullanılmaktadır. Bu minvalde şahsım adına her kütüphanenin demirbaşı niteliğindedir.
“Her bir alanda ancak konunun doğal yapısı izin verdiği ölçüde kesinlik aramak eğitim görmüş kişinin özelliğidir.” A.g.e., s.11.
Ne İçin Bu Kitap: Nikomakhos'a Etik
Temel de bu eseri bir insan seçme kriteri olarak belirlemek mümkündür. Öyle ki metnin içeriği, bireysel yaşamımızın gündelik ve genel işleyişinin her bir alanına tek tek fikir kırıntıları serpiştirmektedir. Kitabın yazarı tarafından belirlenen amacı ile okuyucusu açısından idrak edilen anlamı o kadar katmanlıdır ki her bir zihin eser de bir başka aksiyonun nedenselliği ile karşı karşıya gelmektedir. Bu durum da bize Aristoteles’in güncelliği ve gücünü bir kez daha göstererek, onu neden 21. Yüzyılda hala daha temel aldığımızı hatırlatmaktadır.
“İnfial, kıskançlık ile hasetin ortasıdır, bunlar da çevremizdekilerin durumlarına ilişkin duyulan acı ve hazla ilgilidirler; infial duyan, haksız yere iyi durumda olanlar karşısında acı duyar; kıskanç ise unu aşırıya götürerek iyi durumda olan herkes karşısında acı duyar; haset duyan ise üzülmekten öylesine uzaktır ki, başkasının acı duymasına sevinir.” A.g.e., S.40.
Metnin mahiyeti yazar tarafından en iyi amacın veya genel anlamıyla ahlak olgusun pratikteki karşılığının sınırlarını çizmek olarak ifade edilebilir. Ancak bu sınırlar, salt etik bağlamından ziyade epistemolojik ve ontolojik görülerle harmanlanarak bizlere sunulmaktadır. Çocuklarının eylemlerinden, arkadaşlık ilişkilerine, devlet idaresinden, sosyal aksiyonlara kadar uzanan ahlaki sorunsalı, insan gerçekliğinden hareketle ortaya koyan eser de en önemli unsur beşerin aklı ve ahlakı arasındaki bağın nasıl işlediğidir.
Hangi Yayınevi Hangi Çeviren: BilgeSu Yayıncılık
Hali hazırda Husserl, Le Bon, Scheler, Leibniz gibi birçok düşünürün birincil kaynaklarını yayınlayan BilgeSu Yayıncılık için önceleri duyduğum nitelik kaygısı bu eseri satın aldığım 2013 yılında ortadan kalkmıştı. Kuram kitapları için göz önünde aldığım çevirmen ve yayınevi niteliğini o günlerde tespit etmek bir hayli meşakkatli işti. Buna ek olarak birincil kaynak çevirisi de başlı başına özel ve özgün bir araştırmanın sonucu olmak zorundaydı. Ancak Nikomakhos'a Etik özelinde yapacağım değerlendirme de dilin, çevirinin ve anlamlı bütünlüğün sağlandığını söylemem mümkün.